Tatynia: ryglowy unikat i zakonnicy
W zbiorze potencjałów krajoznawczych gminy Police, jednym z najciekawszych jest niepozorny ryglowy kościółek w Tatyni. Postawiona nad brzegiem Gunicy świątynia jest jedną z najstarszych tego rodzaju na Pomorzu Zachodnim, do tego posiada unikalną konstrukcję.
Kościół św. Pawła Apostoła w Tatyni (obecnie kościół filialny parafii w Jasienicy) to jeden z najcenniejszych zabytków obszaru gminy i powiatu polickiego. O jego wartości stanowi XVII w. metryka, co stawia go w rzędzie najstarszych zabytków ryglowych zachodniej części Pomorza. Dodatkowym walorem są unikatowe rozwiązania techniczne: nietypowe umieszczenie okien tuż pod dachem oraz bardzo gęsty szkielet konstrukcji. Urokliwie umiejscowiony na niewielkim wyniesieniu, tuż nad brzegiem Gunicy, jest pięknym przykładem dziedzictwa duchowego i architektury ludowej Pomorza Zachodniego.
Obecny kościół wzniesiony został w XVII wieku przez nieznanych budowniczych. Ludowa specyfika architektury ryglowej i dość niepowtarzalny zamysł konstrukcyjny kościoła nasuwają przypuszczenie, że mógł być dziełem lokalnych rzemieślników. Zlokalizowany został w centralnej części wsi, tuż przy głównej drodze. Teren przykościelny, pełniący ongiś rolę cmentarza, otoczony jest z trzech stron murem kamiennym, a od północy ograniczony korytem Gunicy.
Kościół rozplanowano na rzucie prostokąta, trójbocznie zamkniętego od strony wschodniej, w tradycyjnej orientacji wschód-zachód. Zbudowano na fundamencie z kamieni łączonych zaprawą. Budynek jest jednokondygnacyjny, salowy, z zakrystią wydzieloną drewnianą ścianą pod południową częścią chóru. Słupy, podwaliny, rygle i oczepy tworzą regularną kratownicę. Ryglowe ściany wypełniono cegłą ceramiczną, otynkowano i bielono z zewnątrz. Elementy drewnianej konstrukcji pomalowano na czarno. Strop jest drewniany, belkowy, na podciągu wspartym na dwóch słupach. Belki stropowe połączono ze słupami ścian przy pomocy mieczów. Posadzka ceglana. Jedyne wejście do kościoła znajduje się w północnej ścianie. Drzwi opatrzono ozdobnymi okuciami i kowalskim zamkiem. Okna umieszczono wysoko, między ostatnim ryglem a oczepem, we wszystkich ścianach oprócz zachodniej. Dach dwuspadowy, od strony prezbiterium trójspadowy, krokwiowy, kryty dachówką karpiówką. Wieżę o konstrukcji słupowo-ryglowej oszalowanej z zewnątrz deskami i oblistwionej, nadbudowano przy zachodnim szczycie. Ośmioboczny chełm pokryty jest blachą cynkową, zwieńczony metalową kulą i krzyżem.
Wnętrze kościoła jest skromne i odzwierciedla protestancki rodowód świątyni. Późnobarokowy ołtarz pochodzi z drugiej połowy XVIII wieku, pozbawiony został oryginalnego zwieńczenia. Osadzony w nim obraz, ukazujący św. Pawła Apostoła, jak i ambona z baldachimem, mają powojenną metrykę. Wzdłuż zachodniej ściany postawiono chór, wsparty na czterech słupach o zmiennych przekrojach (dół - czworoboczny, góra - ośmiobocznych).
Równie frapujące, a może jeszcze bardziej, są starsze dzieje Tatyni, związane z lokacją w tej okolicy w XIII w. klasztoru wiktorynów. Zakon kanoników regularnych świętego Wiktora należał do grupy zakonów średniowiecznych nawiązujących do myśli św. Augustyna. Na Pomorzu pojawił się w efekcie apelu biskupa kamienieckiego Hermana do książąt pomorskich o objęcie tego zakonu opieką. W odpowiedzi książę Barnim I w 1260 r. nadał mu we Wkryujścia (Ueckermünde) w celach budowlanych 60 łanów lasu. Zbyt małe uposażenie spowodowało przeprowadzkę mnichów w nowe miejsce. 21 stycznia 1267 r. rycerz Gobelo von Luchte podarował im swoje włości - obszar Gobelenhagen w pobliżu Jasienicy, czyli dzisiejszą Tatynię (Gobelo pełnił wówczas niepoślednią rolę w akcji kolonizacyjnej, gdyż jego miano pojawia się w aż 140 dokumentach książąt pomorskich). 25 listopada 1301 r. książę Otto przekazuje klasztorowi w Gobelenhagen dwie wsie: Leese (dziś Leśno Górne) i Hekelwerk (dziś Siedlice). Za podwyższanie przez zakonników danin i samowolne poszerzanie dóbr, książę cofnął zakonnikom swoje przywileje. W 1306 r. dochodzi jednak do porozumienia - zakonnikom nadano trzy osady: Jasienicę, Duchowo i nieistniejące Kuhhagen. Leśne ostępy, konieczność utrzymywania się z rolnictwa, oddalenie od macierzystego ośrodka nie sprzyjały jednak rozwojowi placówki i zakonnicy raz jeszcze zmuszeni byli przenieść siedzibę swojego klasztoru. W latach 1329-1331 trafili do Jasienicy (choć przypuszcza się, że zdarzenie to mogło nastąpić już nieco wcześniej), która okazała się docelową lokalizacją, aż do kasacji reformacyjnej w 1535 r. Pytanie brzmi - gdzie posadowiony był ów tatyński klasztor? Nie ma dotąd na to jednoznacznej odpowiedzi. W dziele "Landbuch des Herzogtums Pommern" z 1865 r. Heinrich Berghaus wspomina, że siedziba mnichów wybudowana została najprawdopodobniej w pobliżu miejsca, gdzie znajdował się folwark jasienickiego majątku pałacowego, czyli w osadzie zwanej Hardemoor lub Hardemohr. Temat ten, nieco mniej utrwalony w świadomości dzisiejszych mieszkańców gminy Police, jak wiedza o istnieniu klasztoru w Jasienicy, wart jest przypomnienia - bo to ciekawa, frapująca i całkiem znacząca przed wiekami dla tego obszaru historia :-)
Poniżej zamieszczam m.in. graficzną ściągę z historii kościoła, wraz z tytułowym rysunkiem wykonanym w tuszu przez Jana Maturę. Tak miała wyglądać właśnie okładka trzeciej pozycji z wkrzańskiej trylogii jego autorstwa, z której ukazały się dotąd tomiki "Tanowo wczoraj i dziś" i "Wzdłuż biegu Gunicy". Niestety jego odejście pokrzyżowało wydawnicze plany...
Więcej o szachulcowym dziedzictwie Pomorza przeczytacie także we wcześniej opublikowanym artykule.
 |
| Gunica. Rzeka niepozorna, za to historia miejsc wzdłuż niej ulokowanych - wielka. Słowianie, augustianie, masoni, młyny, wielki przemysł itd. W powtarzających się opisach tego miejsca można natknąć się na te mówiące o "urwistym brzegu Gunicy". Hmmm..., może wówczas, gdy popuści się wodze fantazji. Niewątpliwie jest to jednak urokliwy i reliktowy widok. Dlatego też ta strefa ekspozycji jest chroniona jako zabytkowy układ przestrzenny. |
 |
| Ryglowa konstrukcja kościoła wykonana została metodą muru pruskiego - drewniany szkielet wypełniony został cegłą. Inną metodą jest tzw. szachulec, w którym stosuje się tańsze, gliniano-słomiane lub gliniano-trzcinowe wypełnienie. |
 |
| Konstrukcyjna nośna kościoła w Tatyni składa się ze słupów, rygli, podwalin i oczepów, które tworzą regularną i gęstą kratownicę :-) |
 |
| Zdjęcie wykonane przed 2013 r. |
 |
| W niedzielę 15 września 2013 r. miejsce jednego z dwóch poewangelickich cmentarzy w Tatyni oznaczono pamiątkowym krzyżem. Tak o tym wydarzeniu pisał wówczas Jan Matura: "Tym samym lista nekropolii, na których stanęły krzyże z tabliczkami informacyjnymi w języku polskim i niemieckim zwiększyła się. Podobne stoją już w Trzebieży, Drogoradzu, Niekłończycy. Jest to niewątpliwie zasługa i zabiegi Jana Antoniego Kłysa, który w gminie sprawami historii regionalnej i ochrony spuścizny od kilku lat się zajmuje. Tatynia, niegdyś znacząca wieś w powiecie Randow, po wojnie jest często odwiedzana przez byłych mieszkańców Hagen. Tak było też i tym razem. To efekty zabiegów i starań mieszkańców Berlina Waltera Büttnera i Petera Augustina, którzy takie wizyty organizują. Tu na miejscu starania czyni Agnieszka Lerska - sołtys wsi. Mieszkańcy dawnego Hagen i Tatyni spotkali się w kościółku na mszy św. Po poświęceniu krzyża przez ks. Waldemara Szczurowskiego w obecności przewodniczącego Rady Miejskiej Witolda Króla, wszyscy udali się do świetlicy Rady Sołeckiej na słodki poczęstunek. Tam nadarzyła się okazja do rozmów, pokazania zdjęć dokumentów." |
