Rędowska Mała Kolej / Randower Kleinbahn

Kontynuując prezentację małych kolei powstałych na terenie dawnej prowincji pomorskiej z inicjatywy lub przy współudziale znanego pioniera – Friedricha Lenza – dziś przybliżam historię Randower Kleinbahn.

Historia linii ze Stobna do Nowego Warpna, podobnie jak pobliskiej Casekow–Penkun–Oder, kończy się niestety dużo mniej optymistycznie niż w przypadku innych kolei tego typu. Przecięcie ich trasy nowo ustanowioną granicą państwową sprawiło, że zostały rozebrane przez Armię Czerwoną i wywiezione na wschód.

W przeciwieństwie do wielu innych małych kolei Pomorza Zachodniego, które zostały szeroko opisane i udokumentowane, informacji na temat rędowskiej kolejki zachowało się znacznie mniej. Mimo to powstało kilka interesujących artykułów, które skondensowały dostępną wiedzę w przystępny i wartościowy sposób – serdecznie zachęcam do ich lektury. 

Linki [dostęp 28.10.2025]:

Koleją podróż sentymentalna (sedina.pl) Tekst ten ukazał się również w formie artykułu w czasopiśmie Stowarzyszenia Gmin Polski Regionu Pomerania EuroPomerania, nr 8/2005.

Historia Randower Kleinbahn (redlica.pl) 

Ostatni pociąg Randower Kleinbahn (redlica.pl)

---

Geneza Randower Kleibahn sięga powstałych w połowie XIX w. pomysłów na połączenie kolejowe Szczecina z Nowym Warpnem i dalej ze Świnoujściem. Plany te przez lata nie dochodziły do skutku. Ostatecznie w 1895 roku powołano spółkę Randower Kleinbahn AG. Firmie Lenz & Co. powierzono budowę i eksploatację tej kolei. Pierwszy wąskotorowy odcinek o długości 26 km, łączący Stobno (Stöven) ze Stolzenburger Glashütte, został uroczyście otwarty 11 maja 1897 roku. 

Kolejka miała kluczowe znaczenie dla rozwoju gospodarczego tego obszaru, obsługując przewozy towarowe, takie jak drewno, torf, produkty rolne, wyroby szklane z huty oraz słynne wędzone węgorze z Nowego Warpna, zwane „złotem nowowarpieńskim”. 

Z uwagi na potrzeby transportowe, w latach 1905-1906 linia została przedłużona do Nowego Warpna (Neuwarp) i jednocześnie przebudowana na normalnotorową o rozstawie szyn 1435 mm, osiągając całkowitą długość 48,7 km. Uroczyste otwarcie całej trasy nastąpiło 10 października 1906 roku.

Okres prosperity trwał do końca lat 20. XX wieku. W latach 1925/1926 przewożono rocznie blisko 127 tysięcy pasażerów. Jednak zamknięcie huty szkła w Stolzenburgu w 1929 roku oraz rosnąca konkurencja ze strony transportu autobusowego doprowadziły do gwałtownego spadku dochodów.

Mimo wprowadzenia innowacji, takich jak szynobus Wismar, pieszczotliwie nazywany „Molli”, kondycja finansowa linii pogarszała się. Działanie kolei zostało przerwane w kwietniu 1945 roku w związku ze zbliżającym się frontem. 

W nowej sytuacji geopolitycznej ruch na krótko wznowiono, jednakże 8 sierpnia 1945 roku linia została ostatecznie zamknięta. Po ustaleniu granicy polsko-niemieckiej odcinek od Dobrej do Nowego Warpna został rozebrany jako radzieckie reparacje wojenne.

Polskie Koleje Państwowe przejęły i eksploatowały skrócony odcinek Stobno – Dobra, oznaczony jako linia nr 429, prowadząc ruch pasażerski do 1973 roku. Trasa ta została ostatecznie zlikwidowana w 2000 roku. 

Obecnie duża część dawnego nasypu kolejowego jest wykorzystywana jako ścieżki rowerowe.

---

Na poniższym planie widoczny jest przebieg trasy Randower Kleinbahn, a także linia kolejowa ze Szczecina do Trzebieży (mapa została zmontowana z dwóch arkuszy Eisenbahnkarte Deutschlands, nr 14 i 15, z 1944 roku). Jak można zauważyć, obszar Puszczy Wkrzańskiej – mimo słabego stopnia urbanizacji – był całkiem dobrze skomunikowany ze stolicą prowincji.

Kolejne grafiki przedstawiają dworzec Randower Kleinbahn w Nowym Warpnie. Są to pełne lub fragmentaryczne ujęcia pochodzące z pocztówek wydanych przed 1945 rokiem.

Na szczególną uwagę zasługuje pierwsza z nich – pamiątkowa składanka wydana z okazji otwarcia linii kolejowej ze Stobna do Nowego Warpna. Przedstawia uroczystość inauguracji ostatniego, uzupełniającego zarazem końcowego odcinka Randower Kleinbahn (o długości 1,3 km), prowadzącego z prowizorycznej stacji Neuwarp Kirchhofsweg do właściwej, docelowej stacji w Nowym Warpnie. Wydarzenie to miało miejsce 10 października 1906 roku. 

Kolejne kadry pocztówki budują narrację i atmosferę chwili: „Przed wjazdem pociągu specjalnego”, „Pociąg specjalny podczas wjazdu”, „Pociąg specjalny przed dworcem”... To cenny dokument obrazujący nie tylko rozwój infrastruktury kolejowej na Pomorzu, lecz także społeczne znaczenie tego typu wydarzeń dla lokalnych społeczności.

Kolejne ujęcie dworca w Nowym Warpnie przedstawia go od strony portu, co pozwala lepiej wyobrazić sobie potencjał, jaki niosły ze sobą małe koleje powstające na prowincji. Randower Kleinbahn pełniła wiele funkcji – służyła zarówno lokalnej produkcji, mieszkańcom, jak i turystom, oferując możliwości transportowe, które przed erą żelaznych szlaków były nieosiągalne.

Warto przy tej okazji zwrócić uwagę na architekturę budynku stacji kolejowej w Nowym Warpnie. W ramach tzw. normalizacji według Lenza stosowano powtarzalne rozwiązania projektowe, co skutkowało wznoszeniem podobnych do siebie obiektów na różnych liniach. Na poniższej ilustracji widoczna jest stacja w Chwarstnicy (funkcjonująca w ramach Greifenhagener Kreisbahnen), a kolejne przedstawiają już Nowe Warpno. Podobne budynki powstały m.in. w Starym Czarnowie i Płoni. Tego typu rozwiązania były zgodne z filozofią ekonomiczną Lenza, opartą nie tylko na standaryzacji, ale również na minimalizacji kosztów. Ryglowa konstrukcja oraz płaski dach pokryty papą pozwalały znacząco ograniczyć nakłady inwestycyjne.

Na koniec zachęcam do obejrzenia dość świeżej daty filmu (13.01.2025) prezentującego historię i przebieg trasy rędowskiej kolejki:

W tym miejscu pragnę podziękować Panu Zenonowi Owczarkowi z Nowego Warpna, znawcy historii tego miasta, który zechciał podzielić się swoimi zbiorami dotyczącymi opisywanej tu linii kolejowej.

---

O innych kolejkach Lenza przeczytacie tu: Greifenhagener Kreisbahnen 1 / Greifenhagener Kreisbahnen 2 / Saatziger Kleinbahn A już wkrótce w II tomie naukowego opracowania o Puszczy Bukowej pojawi się artykuł mojego autorstwa, który zdecydowanie szerzej, jak na tym blogu, opowie historię Gryfińskich Kolei Powiatowych.