W trakcie jednego z treningowych przejazdów przemieszczałem się po okolicach funkcjonowania dawnej Szadzkiej Kolei Wąskotorowej (zwanej z niemiecka Saatziger Kleinbahn AG). Cele sportowe ustąpić musiały częstym postojom, a to z racji na wyjątkowej urody krajobraz biegu kolejki, jak i wciąż zaskakująco dobrze zachowane jej ślady w terenie.
Omawiana tu wąskotorówka wchodzi w skład wielkiego kolejowego dzieła Friedricha Lenza, o którym już pisałem w kontekście dziejów Gryfińskich Kolei Powiatowych oraz miałem przyjemność opowiadać podczas Cieni Zapomnianych Kultur. Tym razem nie będę wchodził w szczegóły, odsyłając na końcu wpisu do wielu interesujących źródeł. Brak czasu robi swoje, mimo wszystko nie mogę sobie odmówić publikacji zdjęć z trasy.
Powiat szadzki istniał w latach 1818-1945. Jego nazwa wzięła się od umiejscowienia centralnej siedziby we wsi Szadzko (Saatzig). W dużym uproszczeniu jego obecnym odpowiednikiem jest powiat stargardzki z wyłączeniem miasta Stargard, który stanowi niezależną jednostkę samorządową.
Udziałowcami Szadzkiej Kolei Wąskotorowej, tak jak w przypadku podobnych jej kolejowych spółek, były instytucje, na którym zależało skomunikowanie i zintegrowanie regionu: państwo pruskie, regionalne i lokalne samorządy oraz prywatni przedsiębiorcy. Jej budowniczym była spółka Lenz & Co.
Kolejkę oddano do użytku w 1895 r. (w tym samym roku Lenz wybudował gryfińską i kołobrzeską kolej). Była to kolej wąskotorowa o rozstawie 1000 mm. W sumie liczyła sobie 122 km torów, docierając m.in. do Ińska, Dobrej Nowogardzkiej, Drawska Pomorskiego i Dobrzan. W Stargardzie połączona była 2 km torem ze stacją kolei normalnotorowej (1435 mm).
Jak się domyślacie, czas PRL i następującego po nim okresu transformacji były etapami jej mniej lub bardziej uzasadnionego upadku. Ostatni kurs Stargardzkiej Kolei Dojazdowej ze Stargardu do Dobrej odbył się w 2001 r.
Mimo degradacji stanu materialnego, na dawnym biegu kolejki można dziś znaleźć całkiem sporo śladów jej istnienia. Niektóre oceniłbym wręcz jako spektakularne. Warto również wspomnieć o energicznych działaniach Towarzystwa Stargardzkiej Kolei Dojazdowej, które stara się przywrócić kolejce choć część jej dawnych walorów użytkowych.
Nie sądzę, by przy wytyczaniu tras kolejki kierowano się jakimiś szczególnymi względami estetycznymi (ponoć nawet utyskiwano na ich zbyt fantastyczny kształt), trzeba jednak przyznać, że mimochodem podróżujący nią ludzie mogli zza okien podziwiać niezwykle piękne krajobrazy, pełne wód, lasów, pól i pagórów (zwłaszcza tych tak charakterystycznych dla tego obszaru drumlinów).
Cóż, serwuję zatem parę zdjęć, które mogą Was zaciekawić:
 |
| Na ul. Brzozowej w Stargardzie natkniemy się na niezwykle interesujący odcinek torów, łączących stację kolei wąskotorowej z normalnotorową. Pozwala on na przemieszczanie się pojazdów kolejowych o rozstawie 1000 lub 1435 mm - jedna z szyn jest dla nich wspólna. Rozwiązanie to zastosowano także w przypadku innej kolei wybudowanej przez Lenza - Casekow-Penkun-Oder - na odcinku między Gumieńcami i Pomorzanami w Szczecinie. |
 |
| Teren stacji Stargard Szczeciński Wąskotorowy jest wyjątkowo dobrze zachowany, wygląda wręcz jak skansen doby PRL. W porównaniu do innych, zmasakrowanych przez bieg najnowszej historii stacji, ta wygląda zjawiskowo. I to rzut kamieniem od centrum miasta! |
 |
| Stąd wyruszano przed laty w zachodniopomorski interior... |
 |
| Fenomenalnie zachowany most kolejowy w Żarowie. Wybudowany nad wijącą się tu meandrami rzeką Iną. Most został wpisany do rejestru zabytków, jest zamknięty dla jakiegokolwiek ruchu, a na samym obiekcie zainstalowano monitoring. I dobrze. Dzięki temu ma szansę przetrwać jeden z ciekawszych przykładów technicznego rozwoju zachodniopomorskiej kolei. |
 |
| Most w Żarowie, rzut okiem na przejazd w kierunku Lubowa. |
 |
| W Lubowie przy nasypie kolejowym krzyżującym się z drogą taka oto barierka. Czy to nie jest przypadkiem szyna? |
 |
| Szyny wklejone w asfalt na przejazdach drogowych to niejednokrotnie ostatnie ślady funkcjonowania kolei w terenie. Dotyczy to wielu miejsc w regionie. Po prostu łatwiej je zalać niż wyłuskać. Na zdjęciu - Stara Dąbrowa. |
 |
| W okolicy Starej Dąbrowy torowisko zachowało się jednak w niezłym stanie, ma to też miejsce na wielu odcinkach stargardzkiej (ongiś szadzkiej) kolejki. |
 |
| Czego przykładem jest np. spory odcinek toru w Starej Dąbrowie, który - jak można wywnioskować po ogrodzeniu - znajduje się aktualnie na terenie prywatnym. |
 |
| Most nad rzeką Krąpiel w Krzywnicy. W mniej spektakularnym stanie, ale pozwalający na odtworzenie trasy. Sama okolica jest niezwykłej urody. Krzywnica należała do włości pomorskiego rodu Wedlów, pobliskie wioski wchodziły w szerszy kompleks ich majątku. Przepływająca tu Krąpiel to jedna z najbardziej urokliwych rzek Pomorza Zachodniego. Ogromne wrażenie robi też rozmiar funkcjonujących w pobliżu stawów hodowlanych. |
 |
| Z Krzywnicy do Kęp. To jeden z tych zakątków Pomorza Zachodniego, który wprawia w zdumienie swą urodą. Nie trafiłbym w to miejsce, gdyby nie pomoc lokalsów. A tak przy okazji - spotkania z miejscowymi, nawet te szybkie i powierzchowne w rodzaju "którędy do" w znakomitej większości przypadków bywają uprzejme i przyjazne, co bardzo cieszy! |
 |
| Dla jednych - złom. Dla miłośników historii regionu lub kolejnictwa taki ślad uchowany pod narastającą warstwą zieleni - skarb! |
 |
| Tor przecinający Marianowo. Tu mój rajd odbił już od trasy kolejki, a to raptem była jej mniejsza część. Wszystko przed nami, teren czeka na kolejne odwiedziny :-) |
A oto parę zdjęć z czasów narodzin szadzkiej kolejki:
 |
| Mały 2-osiowy wagon osobowy I, II i III klasy wyprodukowany przez AG für Fabrikation von Eisenbahn-Material zu Görlitz dla Saatziger Kleinbahn AG w 1894 r. Data produkcji oznacza, że zamówienie na wagony zostało złożone odpowiednio wcześniej, by zdążyć przed planowanym terminem uruchomienia szadzkiej kolejki. Na bocznej ścianie widnieje skrót S.K.B. od pełnej nazwy spółki (Saatziger Kleinbahn). Skróty takie stosowano w przypadku innych lokalnych kolei budowanych przez Lenza. Źródło: Verkehrsmuseum Dresden |
 |
| 4-osiowy wagon osobowy II i III klasy wraz z przedziałem bagażowym. Źródło: Verkehrsmuseum Dresden |
 |
| 2-osiowy kryty wagon towarowy. Źródło: Verkehrsmuseum Dresden |
Polecam:
(linki działające we wrześniu 2024)
